Dit is de laatste blog van Anne Nicolaides voor Wisse Kommunikatie. Na 5 jaar bij ons gewerkt te hebben, gaat Anne ‘aan klantzijde’ een nieuwe uitdaging aan op het gebied van interne communicatie.
Anne, dank voor de fijne tijd!
De hele wereld houdt haar adem in nu de oorlog in Oekraïne aanhoudt en zich voor ieders gevoel in onze voortuin afspeelt. Veel Russen zullen het daarmee niet eens zijn, maar die lezen en horen natuurlijk ook niet het nieuws dat wij lezen en horen. Het thema nepnieuws en propaganda is actueler dan ooit, dit tot grote verbijstering van velen. Die vervolgens ook meteen de daad bij de verbijstering gevoegd hebben en initiatieven hebben ontplooid. Zo zijn er mensen die naar de grens van Oekraïne gaan en vluchtelingen ophalen, zijn er initiatieven voor monetaire en goederendonaties en demonstraties en zijn er professionals uit het communicatievak die gebruikmaken van advertenties om echt nieuws over Oekraïne bij de Russen te bezorgen. Het laatste werd recentelijk gedaan door mijn broer! Omdat ik megatrots ben, wil ik mijn blog graag wijden aan de verschillende acties die mensen uit ons vak hebben bedacht om nepnieuws in en uit Rusland tegen te gaan.
Betrouwbaar nieuws is nog steeds moeilijk te krijgen in Rusland. Staatsnieuwskanalen vertellen de kijkers dat de invasie een defensieve zet is, terwijl onafhankelijke Russische zenders zoals TV Rain worden gesloten in opdracht van de autoriteiten. Ondertussen zijn internationale persorganisaties zoals de BBC en Voice of America geblokkeerd. Om de informatiekloof op te vullen, maakt een klein legertje activisten gebruik van gaten in de Russische firewall. Hiermee proberen ze toch een klein beetje feitelijke waarheid te injecteren in een Russisch media-ecosysteem dat steeds meer is losgekomen van de waarheid.
Waarheid pushen
Gerichte advertenties volgen ons overal en altijd op internet. In die wetenschap wordt de kracht van trackingpixels en pop-upadvertenties gebruikt om gewone Russen te vertellen wat er werkelijk gebeurt tijdens de invasie van Oekraïne. “We hebben de belangrijke rol gezien die het maatschappelijk middenveld kan spelen bij het vertellen van het verhaal van Oekraïne, het opkomen voor zijn belangen en het verzamelen van internationale steun”, zegt Jack Pearson, een communicatiespecialist buitenlands beleid die eerder werkte voor het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken en gespecialiseerd is in digitale diplomatie. “Nu zien we pogingen van gemeenschappen over de hele wereld om de informatiewurggreep van het Kremlin te doorbreken en gewone Russen te bereiken.”
De activisten die spaken in de raderen van de Russische propagandamachine proberen te steken, grijpen elke kans aan. Zo ontvingen gebruikers van de app van de Russische apotheekketen Ozerki van de ene op de andere dag push-notificaties die hen vertelden dat ze wakker moesten worden en zich realiseren dat Poetin met de levens van Russische soldaten speelt en geld van de Russische bevolking gebruikt om landgenoten naar de oorlog te sturen. De keten zei later dat ze het slachtoffer was geworden van een hack.
New Now, een webdesignbureau in Berlijn, heeft een webscript op GitHub gepost dat een pop-up laat zien op elke webpagina waar het script is opgenomen en bezoekers vanaf een Russisch IP-adres vertelt dat hun regering tegen hen liegt, en dat onschuldige mensen en kinderen worden vermoord.
“Vanuit development-oogpunt is deze actie supereenvoudig”, zegt Kai Nicolaides van New Now, die het script schreef. Hij kwam op het idee toen hij het verkeer zag naar de websites van persoonlijke projecten die hij uitvoerde. “Dit soort kleine projecten of websites worden niet geblokkeerd voor Russische bezoekers, omdat ze door de Russische overheid als onbelangrijk, klein en niet informatief genoeg geacht worden”, zegt hij.
“We zijn geen buitenlandse nieuwsbron, we wilden gewoon ons steentje bijdragen. Het idee was om het bewustzijn te vergroten van degenen die geen idee hebben van wat er aan de hand is, en om degenen die het wel weten ertoe aan te zetten verder na te denken. We dachten dat de meeste Russen zouden weten dat er iets niet klopt, maar misschien zijn er een paar die een duwtje nodig hebben”, zegt Nicolaides. “Het kan een druppel in een grote emmer zijn, maar uiteindelijk telt elke druppel.”
Influencer tegen indoctrinatie
Niet alleen jonge Russen en Oekraïners maken creatief gebruik van social media – zoals Google Reviews, TikTok en de datingapp Tinder – om via profielteksten mensen te informeren. Ook influencers uit andere landen spreken zich digitaal uit tegen de oorlog. Bijvoorbeeld de populaire journalist en YouTuber Yury Dud. Op zijn kanaal vDud interviewt hij bekende Russen in video’s van soms wel twee uur lang. Met 9,8 miljoen volgers en video’s met 35 miljoen views, is Dud een boegbeeld van de relatief vrije digitale media ten opzichte van televisiezenders die in handen zijn van de Russische staat.
Reality-check reviews
Digitale campagnevoerders bombarderen Yandex, het Russische equivalent van Google, met nepbeoordelingen van belangrijke locaties in het land om op die manier de waarheid te verspreiden over de inval van Poetin in Oekraïne. En een in Oekraïne geboren, in Amerika gevestigde academicus heeft duizenden van haar Russische collega’s een e-mail gestuurd om hen te laten weten wat er in haar thuisland gebeurt door toedoen van hun leger.
Informatieve Spam
Computerexperts uit Polen en Noorwegen hebben speciale websites gecreëerd om Russische burgers via ‘spamberichten’ te informeren over de oorlog in Oekraïne. De ontwikkelaars verzamelden daarvoor eerst de telefoonnummers en e-mailadressen van zo’n 150 miljoen Russen. Het gaat als het ware om spam, maar dan met de positieve doelstelling om ‘de Rus op straat de waarheid over de oorlog te vertellen’.
Soms kunnen de kleinste acties helpen in het grote geheel een verschil te maken. Elke druppel telt. Bovendien, om in journalistieke sferen te blijven: één druppel inkt kan miljoenen aan het denken zetten.