Ontlezing lijkt iets van alle tijden, maar als we niet opletten snapt meer dan de helft van de Nederlanders over een tijdje zelfs de meest basale teksten niet meer. Ook voor onze branche, die sterk leunt op het geschreven woord, is dit een doemscenario.
Jongeren lezen te weinig, het is een probleem dat al tijden speelt. De oorzaak hiervan veranderde wel door de jaren heen: was het in de jaren negentig nog de schuld van de televisie, aan het begin van de eeuw wees de beschuldigende vinger steeds vaker naar games. In recentere tijden worden social media voornamelijk als hoofdschuldige aangewezen – en vlak Netflix niet uit.
Zorgwekkende positie Nederland
Het probleem van ontlezing onder jongeren lijkt dus iets van alle tijden te zijn. Met één duidelijk verschil: nog nooit was het probleem zo groot als nu. Zo zijn de meest recente cijfers van PISA, het internationale onderzoek naar de leesvaardigheid van vijftienjarigen, zorgwekkend te noemen. Nederland zakte in die lijst van de 15e naar de 23e plek; in 2003 stonden ‘we’ nog op 9.
En eind vorig jaar waarschuwde de Inspectie van het Onderwijs dat slechts de helft van de leerlingen in het basisonderwijs het streefniveau van leesvaardigheid haalt. Dit niveau is nodig om later geschreven informatie die buiten je eigen belevingswereld ligt te begrijpen. Lees: een brief van de Belastingdienst, een bijsluiter of een gebruiksaanwijzing.
Een van de aanbevelingen van de Inspectie om het leesvaardigheidsniveau omhoog te krijgen, is het motiveren van leerlingen om te gaan (en blijven) lezen. De uitdaging is in al die jaren wat dat betreft niet veranderd, maar de noodzaak om tot een oplossing te komen wordt wel steeds urgenter.
Games en literatuur
Het project Readification is een mooi voorbeeld van een genre-overstijgend initiatief, om in de boekentermen te blijven. Nederlandse schrijvers worden in dit project gevraagd om een verhaal te schrijven op basis van een bekende game. Zo schreven Ronald Giphart en Margje Woodrow in 2021 beiden een verhaal geïnspireerd op Assassin’s Creed Valhalla. En recentelijk kwamen er verhalen van de hand van Manon Uphoff en Marcel van Driel uit waarvoor de piratengame Skull and Bones als inspiratie diende.
De samenwerking tussen games en literatuur lijkt vruchtbaar. Uit onderzoek door Stichting Lezen en GfK blijkt dat vier op de tien jongeren zegt door de verhalen ook daadwerkelijk gestimuleerd te worden meer te gaan lezen.
#BookTok
Ook een hedendaagse fenomeen als BookTok stemt hoopvol. Helemaal als je bedenkt dat hier geen campagne van de overheid of boekenbranche aan te pas is gekomen. Onder de hashtag BookTok delen jonge lezers via TikTok hun boekentips met de wereld. En met succes: steeds meer jongeren weten de weg te vinden naar de boekenwinkel. En steeds meer boekenwinkels ruimen een tafeltje in voor BookTok-hits.
Het zijn lichtpuntjes in een verder behoorlijk gitzwart beeld. Het zijn immers voornamelijk tieners die zich laten inspireren door #BookTok, terwijl de kiem van het leesvaardigheidsprobleem al op jongere leeftijd ligt. Met BookTok alleen gaan we het dus niet redden, basisscholen (én ouders) spelen een sleutelrol in het stimuleren van lezen bij kinderen.
